BİG MAC ENDEKSİ

McDonald’s, dünya genelinde 40 bine yakın hızlı servis mağazasında her gün yaklaşık 70 milyon müşteriye hizmet veren hızlı hazır yemek sektörünün ikinci en büyük zinciridir. Formülü ABD kapitalizminin laboratuvarlarında Jim Delligati tarafından 1967 yılında geliştirilmiş Big Mac hamburgeri McDonald’s’ın markalaşma sürecine en büyük katkıyı sağlamış olan ikon üründür.
Ünlü The Economist Dergisi 1986 yılında döviz kurlarının “denge” seviyesinde (olması gereken yerde) olup olmadıklarını göstermek için Big Mac Endeksi’ni geliştirdi.

Big Mac Endeksi, aslında satın alma gücü paritesine dayanan bir “reel kur” göstergesidir. Satın alma gücü paritesi hipotezi, uluslararası ticarette “tek fiyat” varsayımı üzerine kurulmuştur. Buna göre, bir ürünün (veya ürün sepetinin) fiyatı, ortak bir paraya çevrildiğinde tüm dünyada eşit olmalıdır. Bir başka deyişle, taşımacılık maliyeti ve vergi gibi engellerin olmaması durumunda, ticarete konu bir ürünün fiyatı her yerde aynı olmalıdır.

Satın alma gücü paritesi, farklı para birimlerinin, çok sayıda mal ve hizmetten oluşan “aynı” ürün sepetini satın alma güçlerini eşitleyen değişim oranıdır. Bunun için de ülkeler arasındaki fiyat seviyesi farklılıklarının ortadan kaldırılması gerekir. Misal, 1 dolar bütün ülkelerde aynı satın alım gücünde olmalıdır. Lakin bu amaçla oluşturulacak ürün sepetinin her ülkede aynı olması şarttır. Dünyanın her yerinde aynı standarda sahip aynı kalitede ve biçimde üretilen ürün sepetini oluşturmak zordur. The Economist Dergisi, bu zorluğu aşmak için 100’den fazla ülkede aynı formülle ve aynı kalitede üretilen Big Mac hamburgerini kullanmaya karar vermiştir. Big Mac Endeksi, 6 ayda bir olacak şekilde her yıl 2 kez açıklanır.

Ocak 2020 verilerine göre, Big Mac hamburgerinin ABD’deki satış fiyatı 5,67 USD, Türkiye’deki satış fiyatı ise 12,99 TL idi.

Doların bir adet Big Mac alım gücünün her yerde (bu örnekte ABD ve Türkiye) aynı olması için, “reel (fiyat etkisinden arındırılmış)” dolar kurunun Ocak’ta 2,29 olması gerekirdi (Big Mac’in Türkiye’deki satış fiyatı / Big Mac’in ABD’deki satış fiyatı). Bir başka deyişle, Big Mac hamburgerinin ABD’deki satış fiyatı ile Türkiye’deki satış fiyatını eşitleyen “denge” kur 2,29’dur. Halbuki, USD-TL “nominal” kurunun Ocak 2020 ortalaması 5,93’tür. Big Mac Endeksi’ne göre, Türk lirasının ABD dolarına kıyasla aşırı değersiz olduğu söylenebilir. Big Mac satın alma gücü paritesi, aynı hamburgerin ABD’de ve diğer yerlerde aynı fiyata satılmasını sağlayan döviz kurudur. Mevcut nominal döviz kurunu Big Mac satın alma gücü paritesi ile kıyaslayarak bir para biriminin olması gereken değerinin altında mı yoksa üzerinde mi olduğu görülebilir.

Reel döviz kuru endeksleri satın alma gücüne dayalı bakış açısına göre hesaplanır. Reel döviz kurunu hesaplamanın çok sayıda farklı yöntemi bulunmaktadır. (Uyarı: Buradaki bilgilerden dolar kuru 2,29 olmalıdır ya da 2,29 olacaktır sonucu çıkarılmamalıdır. Big Mac endeksi popüler bir hesaplama yöntemidir ama reel döviz kuru için tek bir ürünü baz almak doğru bir bakış açısı değildir.)

Bilim insanları hakikate ulaşmanın değil yaklaşmanın mümkün olduğunu düşünerek hareket ederler.